Panunuri 2

Isang Tangkang Pagsusuri sa Maikling Kwetong " Bilanggo "  ni Wilfredo P. Virtusio

ni Joselito Tabunan*

I. Panimula

            Sa kabila ng marami ng batas at karapatang pantao na inamiyendahan, ginawa at inilathala ng ating gobyerno't mambabatas, laganap pa rin ang pang-aapi at marami pa rin ang mga taong di nabigyan ng sapat hustisya sa ating lipunan.  Marami sa ating lipunan ang mga taong nasa piitan ang mga inosente, nagkasala man ngunit labag sa kanilang mga kalooban o di kaya'y dahil na rin sa udyok ng kapwa tao.

            Iba't iba ang dahilan kung bakit ang isang tao ay nasa bilangguan. May mga nasa piitan na sadyang kung tawagin natin ay mga halang ang kaluluwa.  Sila ang mga mamatay tao, magnanakaw, mapagmahal sa laman at kung anu-ano pang uri ng karahasan. Mayroon ding mga sakim at gahaman adik at iba pa. Ngunit mayroon ding mga taong nasa piitan na labag sa kalooban ang gumawa ng kasalanan, mga taong kadalasang "kapit sa patalim" ika nga o dahil sa udyok ng kapwa tao kaya nakagawa ng kasamaan.   Ang masaklap sa lahat ay ang mag taong nasa piitan na nakakulong bagamat wala naming kasalanan.

            Si Wilfredo P. Virtusio ay isang kilalang manunulat sa Kontemporaryong Panitikang Pilipino. Ilan sa kanyang mga sinulat ay ang mga maiikling kwentong " Maria. Ang Iyong Anak ", na nagkamit ng ikatlong gantimpalang Palanca noong 1971.   Ang " Si Loleng Maria Kapra, Mga Araw at Gabi at ang Bukang Liwayway sa Kanyang  Buhay " ay nagkamit naman ng unang gantimpalang Palanca noong 1972.

            Ang maikling kwentong kanyang sinulat na pinamagatang " Bilanggo " ay nagkamit ng unang gantimpalang Palanca noong 1965 - 66.   Ito ay hinggil sa kwento at buhay ng mga taong nasa piitan.  Mga taong nakagawa ng mga marahas na kasalanan, inapi at mga taong mga taong nakagawa ng mga kasalanang labag sa kanilang mga kalooban. Ang mga kwento ng buhay nila na inilahad sa akda ay naglalarawan sa mga katotohanan ng buhay sa loob at labas ng bilanguang kanilang kinasadlakan.

            Narito ang katangiang pampanitikan ng maikling kawentong " Bilanggo ":

           

Anyo ng panitikan	Tuluyan. Ito ay naisulat sa katutubong daloy ng pangungusap.
Uri ng panitikan	Maikling kwento
Paksa	Tungkol sa pagbibigay o pagpataw ng hustisya at pagkapantay - pantay sa mata ng batas at karapatang pantao.
Tunggalian	Tao laban sa tao
Istilo	Karaniwan - isang salasay na tumatalakay sa madulang bahagi ng buhay. May isang pangunahing tauhang may mahalagang suliranin, isang mahalagang tagpo, mabilis na pagtaas ng kawilihan hanggang sa kasukdulang madaling sinundan ng wakas at isang kakintalan.
Kasukdulan	Ang pagkakatuklas ni Sarhento Damaso na may lupa si Mang Selo. At ang lupang iyon ay binibili ng sampung ulit sa tunay na presyo at pagpapapirma kay Mang Selo  kasulatan.
Kakalasan	Ang pagtangging pagpirma ni Mang Selo para maipagbili ang kanyang lupa at ang pagkakabugbog niya sa kamay         nina Sarhento Damaso.
Wakas	Iniisip ni Mang Selo ang humahalakhak at waring nanlilibak na mukha ni Kristo sa dibdib ni Lucio. Pagmulat niya sa kanyang duguang paningin at natuklasang sa bilangguang kanyang kinasasadlakan ay hindi matanaw ang kahit na kapilas na langit.

           

              Mga tayutay:

Pagwawangis              Hubad na dibdib ay natatampukan ng                                                                        humahalakhak - hindi nalulumbay na                                                                         mukha ni Kristo na wari bang nanlilibak                                                                sa sinumang    magmasid."

                        Pagsalungat                            "Pailanlang na ang matunog na                                                                                              halakhakang   mayaman sa lantay na                                                                                   tuwa."

                        Pagwawangis              "Yumaman ang mga limatik sa dugo                                                                                     natin."

                           Pagtutulad                            "Ilang ulit niyang pinatama ang talim                                                                          niyon sa malapad na dibdib ng bato,                                                                          ngunit walang nilikhang sugat iyon." 

                       

                        Paghihimig                              "Natulig si Mang Selo sa matunog na                                                                                     halakhak ni Lucio."

                        Pagtutulad                               "Niliglig ang balikat at pinaikot - ikot ang                                                                                ibabang bahagi            ng katawan na                                                                                    parang gumaganap sa isang                                                                                      matandang ritwal."

                        Paglilipat- wika                        "Naghiyawan sa malaswang                                                                                      pagbubunyi ang mga bilanggo, sa mga                                                                                  sandaling iyon ay nasa harap ng altar at                                                                        taimtim na nanalangin ang kanilang                                                                           magulang, kapatid, katipan at anak."

                       

                        Pagmamalabis                        "Ang pangit na mukha nito'y                                                                                       naglalarawan ng kasukdulang                                                                                                kasiyahan habang ginagawa ang ritwal                                                                           na isinayaw ng babae kagabi."

                        Pagmamalabis                        "Isang gabi'y nasumpungan na lamang                                                                                  na nakatihaya sa sariling dugo ang isa."

           

                        Pagpapalit- saklaw                  "Mabilis na dumapo sa bibig ni Mang                                                                                     Selo ang kamao ni Sarhento Damaso."

                        Pagpapalit- saklaw                  "Hinablot ng makapangyarihang kamay                                                                                ang isang pitsera at dumagundong sa                                                                                    kanyang pandinig ang nakabibinging                                                                                     Pirmahan mo, pirmahan mo!"

                        Pagtatambis                            "Pirma, iling, sampal. Iling, bayo. Iling,                                                                                   dagok, suntok, pompyang sa                                                                                                 magkabilang tainga. Pirma, iling, tadyak.                                                                   Iling, palo ng batuta sa likod. Iling, palo                                                                                   sa dibdib. Hanggang sa maglaho ang                                                                                    kaganapan ng lahat." 

                        Pagmamalabis                        "Sa selda, pinukaw ang mga bilanggo                                                                                    ng nakalulunos na daing ni Mang Selo."        

                        Pagpapalit- tawag                   "Gobyerno sila, Tata, at wala kayong                                                                                     laban sa kanila."         

                        Pagpapalit- tawag                   "Kinasasadlakan niyang bilanguan ay                                                                                    hindi matanaw ang kahit na kapilas na                                                                                   langit."

II.Katawan

   Buod

           

            Mahigit na animnapu na ng mabilanggo si Mang Selo. Siya ay nabilanggo sa kadahilanang hindi niya ginawa. siya ay pinaratangang pumatay sa bangkay na natagpuan sa lupang kanyang sinasaka. Dahil sa pagkabilangong iyon ang kanyang lupa ay pinagkatiwala niya sa kanyang kumpare, si Marcos.

            Ang lupang ito'y mahalaga sa kanya sapagkat ito ay minana pa niya sa kanyang mga ninuno at dala nito ang mga lalaala ng yumao niyang asawa, si Sisa. Ito ang dahilan kung bakit ayaw niyang ipagbili ito para pang-abswelto sa ipinaratang sa kanya.

            Sa piitan nakilala niya sina Ping Suhol, isang mayamang Intsik na nabilanggo dahil sa panggagahasa; si Quintin, nasangkot sa dalawang pagpatay; si Lucio, na ang dibdib ay natatampukan ng humahalakhak - hindi nalulumbay na mukha ni Kristo; si Hitler, nandukot, pumatay at nanghalay; at si Sarhento Damaso, ang tanod na namamahala sa brigadang kinapapalooabn na selda ni Mang Selo.

            Ang pagkain nila sa piitan ay maiihalintulad sa pagkain ng baboy. Mga inuod at mga malapit ng mabulok na pagkain.

            Ang tanging napapaglibangan nila sa selda ay ang alagang dagang bahay ni Quintin. Ito ay pinangalanan niyang Esperanza hango raw sa pangalan ng kangyang kabiyak. Ito ay nakakapangumit ng sigarilyo at nangingliti ng paa ng mga presong tulog.

            Minsan napili si Mang Selo na magtrabaho sa labas. Sila ay binabantayan ng mga kapwa nila preso na kung tawagin ay trusty at mga tanod na may bitbit na riple't garand.        

            Isang gabi nagkaroon ng pagtitipon sa plasa ng bilangguan. Pinagkaguluhan ng mga bilanggo ang konsyerto ng mga artista at ang pananyaw ng isang babaeng hubo't hubad. Ito raw ay gawa ng isang pulitikong nangangampanya.     

            Nang mag- umaga na'y sumakit ang tiyan ni Mang Selo. Siya ay dinala sa ospital ng bilangguan. Dito'y nalaman niyang hindi ito ospital kundi punerarya. Sapagkat ang mga narito'y di ginagamot kundi pinababayaan lamang hanggang ang ilan ay namamatay na dahil sa karamdaman.         

            Dahil sa mga karanasang ito sa bilangguan marami ang gustong makatakas. Kaya bumuo sila ng mga pangkat at nag-ipon ng mga sandata. Ngunit sila rin mismo ang nag- aaway-away sa loob ng bilangguan.

            Minsan dumalaw ang kumpare ni Mang Selo na si Marcos. Nagdala ito ng mga prutas, itlog, at iba pa. Ngunit ang mga ito ay kinaha ni Sarhento Damaso. Ipinaalam ni Marcos na gustong bilhin ang kanyang lupa ng sampung ulit ang higit sa tunay na halaga, para sa gagawing kalsada na pagababaan ng troso mula sa bundok.

            Ang gustong pagbili sa lupa ni Mang Selo ay nalaman ni Sarhento Damaso. Kung kaya pinatawag niya si Mang Selo na pumirma sa isang katibayan na gusto niyang ipagbili ang kanyang lupa. Ngunit hindi pumayag si Mang Selo at dahil dito siya pinahirapan at binugbog hanggang sa mawalan malay. Nahabag sa kanya si Lucio at sinabi na wala silang magagawa pagkat gobyerno sila.

            Maya- maya'y nag-iisa na rin si Mang Selo. Aywan niya niya kung bakit sa mga sandaling iyon ay naiisip niya ang humahahalakhak at waring nanlilibak na mikha ni Kristo sa dibdib ni Lucio. Iminulat niya ang duguang paningin, pinukol ang kinalalagyan ng rehas-rehas na bintana at noon lamang natuklasan ni Mang Selo na buhat sa kinasasadlakan niyang bialangguan ay hindi matanaw ang kahit kapilas na langit.

Pagsusuring Pormalistiko

            Naging makabagbag damdamin ang kwento sapagkat ang pagkakagamit ng mga salita ay naaakma sa pamagat nitong "Bilanggo". Ang pagkakasunud-sunod ng mga pangyayari ay nagbibigay buhay sa nais ipakita ng awtor na mga nangyayari sa loob ng bilangguan. Mula sa dahilan kung bakit nabibilanggo ang isang tao hanggang sa makaranas sila ng mga pagmamalabis at paglabag s akanilang mga karapatang pantao s aloob ng bilangguan. Pati na rin ang paglalarawan sa kanilang pagkain, palikuran at iba pa ay nakatulong sa mambabasa upang iakma nito ang sarili sa mga nangyayari sa loob ng piitan. Ang paggamit at pag-italized ng mga salitang karaniwang ginagamit sa bilangguan ay nakatulong din upang higit na maunawaan ng mambabasa na ang mga pangyayaring kanyang binabasa ay sa bilangguan. Tulad ng trusty, living-out, steel matting at iba pa. Pati na rin ang pag-italized ng mga salitang mahalaga sa kwento. Tulad ng "Pinatay man niya si Esperanza at Pirmahan mo, pirmahan mo! " ay lalong nakapagpasidhi sa damdaming nais iparating ng awtor.

            Ang istilong ginamit sa kwento na " bukas na pagtatapos o open-ended" ay nagpapahiwatig din na kung kailan kaya matatapos o magwawakas ang mga ganitong uri ng kaapihan sa ating bayan.

           

            Pagbibigay kahulugan sa mga salitang ginamit sa kwento:

                        Konstable -                  alagad ng batas

                        sinaplutan -                  binihisan, dinamitan

                        nakakasulasok -          di mabuti sa pakiramdam, mabaho, napandidiri

                        napahandusay -          napahiga, nalugmok

                        ice pick -                     matulis na bagay na gawa sa alambre

                        trusty -                         mga presong pingkakatiwalaan sa lob ng                                                                  bilangguan, kasama ng mga tanod na taga-                                                              bantay sa kapwa nila preso.

                        batbat -                        tadtad

                        isinalikop -                   pinagdaop

                        bumalasik -                 sumama, nagalit

                        hinablot -                     biglang pagkuha sa isang bagay

Pagsusuring Panlipunan

            Ang maikling kwentong ito ay may malaking impluwensya sa moralidad ng isang tao at sa ating lipunan. Ang lipunang kinabibilangan ng mga tauhan ay nangyayari sa tunay na buhay ng lipunan natin sa kasalukuyan. Maliwanag na naipakita ng awtor ang uri ng lipunang ginagalawan ng mga tauhan. Narito ang ilang pahayag sa kwento na naglalarawan sa uri ng lipunang ginagalawan ng mga tauhan:

            "Nabilanggo nga si Mang Selo. Isang araw ay dinakip na lamang siya ng mga Konstable; pinanagot siya sa natagpuang bangkay sa sukal na kahangga ng kanyang pinitak. "Hindi ko tinaga ang taong 'yon," paulit-ulit niyang sinasabi sa mga taong-gobyerno, ngunit ikinulong din siya ng mga ito sa madilim na karsel sa munisipyo."

            Sa ating lipunan marami ang ganitong uri ng pangyayari. Marami ang inaapi dahil sa kawalan ng kakayahan, pera at pinag-aralan upang ipagtanggol ang sarili.

                       

            Maliwanag din na isinasaad sa akda ang mga pangyayari at kaganapan na naglalarawan sa kalagayan ng mga nasa bilangguan. Narito ang mga pahayag ukol dito:

            "Ang rasyon sa selda ay nakasilid sa pinutol na dram. Sa agahan; malabnaw na kape at kaputol na tinapay; sa tanghalian; mapula at mabuhangin at kundi hilaw ay malatang kanin, matabang o maalat na munggong gulay, dinarang na daing na kadalasa'y pinamumugaran ng uod, galunggong o tilapyang labas ang tiyan."

            Ang salaysay na ito'y naglalarawan sa uri ng pagkain na ibinibigay sa mga preso. Mga pagkaing maiihalintulad sa pagkain ng baboy o aso.

            "Limatik siya, Tata," wika ni Lucio kay Mang Selo. "Lahat ng alam niyang presong me kuwalta, pinipigaan niya."

            Ang tinukoy dito sa pahayag na ito'y si Sarhento Damaso. Siya ang namamahala sa mga preso sa piitan. Marami ang katulad niya na mga opisyal sa kulungan na mas ginigipit ang mga preso. Hindi lang sa kulungan nangyayari ang mga pangyayaring ganito. May mga kahalintulad na kaganapan sa labas ng kulungan. Mga halimbawa nito ay ang mga mayayamang nanggigipit sa mga mahihirap  na may pakakautang hanggang sa mabaon sa utang at di na makabayad. Ang ginagawa naman ng mga ito'y iniilit ang lupa o kinukuha ang mga anak at ginagawang alila.

            "Alas diyes na nang dumating ang doktor na hinihintay ni Mang Selo..........Isang bilanggo, payat at maputla, na hindi.......dumaraing na napahandusay sa baldosang sahig. Dahil sa pagkakagulo, lumabas ang doktor at nars, nangingnig na hinawakan ang pulso ng bilanggo..........pagkuwa'y muling pumasok sa silid na parang walang anumang nangyari. Patay na ang bilanggo." 

           

            Isinasaad dito na hindi inaasikaso at pinababayan ang mga presong may sakit at walang pakialam ang mga doktor at nars kung mamatay man ang mga ito.

            Ang mga pangyayaring mga ito sa kwento ay karaniwang nararanasan ng mga ilang bilanggo. Mga bilanggong ang mga iba'y walang kasalanan tulad ni Mang Selo.

Pagsusuring Moralistiko

            Ang pananamantala sa maliliit at mahihinang mga tao sa ating paligid ay alam nating nakapapanlumong moralidad o ugali ng tao. Marami sa atin ang may ganitong katangian na ang hangad ay makapagtamasa lamang ng karangyaan ng mundo, kadalasan sila ang mga taong makasarili. May kasabihan tayo na "Kung walang magpapaapi ay walang mang- aapi". Oo nga't totoo ang kasabihang ito, ngunit kung ang pagtatanggol naman sa sarili at karapatan ay kalakip nito ang buhay o kamatayan. Sino kaya ang may tunay na tapang upang harapin kahit kamatayan?

            Sa kwentong ito'y inilahad ng may- akda ang mga karanasang nararanasan ng mga ilang tao sa ating paligid.

            Ang pagkitil sa karapatang pantao at pagmamalabis sa mga preso ay malinaw na inilahad sa kwento. Pati na rin ang kakulangan sa pagbibigay ng hustisya sa mga maralita at panggigipit sa mga aping katulad ni Mang Selo.

            Ipinapakita din sa kwento ang mga imoral na gawain ng mga ibang tao sa ating lipunan. Mga taong sukab, gahaman at mapagsamantalang katulad ni Sarhento Damaso. Mapagbalat-kayong pulitiko na kunwari'y gustong gumawa ng kabutihan sa kapwa tao. At mga makapangyarihang nilalang na ang tingin sa sarili'y kayang bilhin ang lahat ng uri ng kayamanan dito sa lupa dahil sila ay may pera. Kagaya ito ng taong bumibili sa lupa ni Mang Selo nang sampung ulit sa presyo nito upang sirain lamang ang ating Inang Kalikasan.

            Maraming tao sa ating lipunan ang yumayaman dahil sa pagpapahirap sa mga maliliit at kapus-palad. Mga taong sarili lamang ang iniintindi at kahit maghirap man ang kapwa ay walang pakialam. Kasama na rito ang mga pulitikong inuubos ang kaban ng bayan na galing sa dugo at pawis ng mga mamamayan. Na kung sa pamumulitika'y ginagamit ang galing at talino upang bilugin ang ulo ng mga tao. Ito namang si Juan ang daling maniwala sa tamis ng mga pangako ng mga ito. Sa huli pagkahalal sa iba ginagamit ang talino, sa pagpapayaman sa mga bulsa ng mga ito. Kasi naman si Juan rin lang ang dahilan kung bakit ganito ang kanyang gobyerno. Papasok na ngayon dito ang kasabihang "Kung walang magpapagamit walang manggagamit".

Pagsusuring Arketipal

            Ang mga sumusunod na salita na ginamit sa maikling kwento ay bilang pagpapakita ng mga sumusunod  na katangian:

            Mang Selo                   isang taong inaapi, magsasaka at mahirap.

            Sisa                             larawan mabuti at mapagmahal sa mga anak na                                                      asawa.

            Hitler                            siya ang nagpapatay sa mga Hudyo at kilalang lider                                                             ng Germanya noong Ikalawang Digmaang                                                               Pandaigdig.

            Limatik                        isang uri ng "parasite" na sumisip nang dugo ng di                                                   mo ito namamalayan.

            Damaso                      sakim, sukab at mapagbalatkayo.

            Esperanza                   pag- asa

III. Pangwakas

            Naging maganda ang takbo ng mga pangyayari sa kwento. Nakapaghatid ito ng mga damdamin tulad ng awa, pagkakasuklam at inis. Nakapagbukas ng isipan tungkol sa mga katotohanang nangyayari sa ating paligid. Mga katotohanang kadalasang nangyayari sa tunay na buhay. Tumutulong upang imulat natin ang ating mga mata sa mga kaapihang nangyayari sa loob at labas ng bilangguan. Maraming mga kaluluwang nagnanais ng tunay at sapat na kahulugan ng hustisya at katarungan.

            Maraming mga karapatang pantao ang naabuso sa kwento:

            Una, ang karapatang mabigyan ng kaukulang paglilitis o pantay na paghusga; pangalawa, nakitil din ang karapatan ni Mang Selo na mabuhay ng matiwasay dahil sa pagkakakulong nito; pangatlo, ang karapatang makamit ang mga wastong pangangailangang pisikal, tulad ng masustansyang pagkain, magandang silid-tulugan at medisina; pang-apat, karapatang ipagtanggol ang sarili sa batas at sa kapwa tao; at panglima, ang karapatang mabuhay.

            Nais gisingin ng may- akda ang ating mga isipan upang bigyang katarungan ang mga bagay na gaya ng mga nangyayari sa kwento. Ipagtanggol ang mga naaapi tulad ni Mang Selo at bigyan din nang pantay na karapatang pantao nagkasala man ang mga ito o hindi. Sapagkat sila rin ay mga nilalang na nais mabuhay ng malaya at matiwasay.

            "Kung minsan nakagagawa ang tao ng kasalanan dahil din sa kapwa tao."

---

* Nasa ikalawang taon sa pag- aaral ng kursong BEED (SY 2008-2009).  Nagtapos ng 9 units na asignaturang Filipino sa kolehiyo bago kumuha ng Kontemporaryong Panitikan, Dean’s lister.